تنبلی چشم در کودکان

شایعترین بیماری چشمی کودکان، تنبلی چشم است 

در طی 4 دهه اول زندگی یعنی تا حدود 40 سالگی، تنبلی چشمی یا به اصطلاح آمبلیوپی، بیش از هر بیماری چشمی دیگری مسوول کاهش بینایی در یک چشم است. به طور کلی و از لحاظ آماری کمی بیش از 2 درصد افراد در جوامع مختلف دنیا مبتلا به این عارضه هستند. به گزارش جام جم آنلاین در کشور ما نیز بیش از یک میلیون نفر مبتلا به این عارضه اند و در واقع این بیماری یک مساله عمده در بهداشت عمومی کشور به حساب می آید. نکته دردناک آن است که هر یک دقیقه در دنیا یک کودک نابینا می شود، در حالی که شایع ترین بیماری چشمی کودکان، تنبلی چشم است.

این موضوع تا آنجا اهمیت دارد که یکی از مهم ترین مباحث مطرح شده در یازدهمین کنگره سراسری اپتومتری ایران بود که از تاریخ 30 مرداد تا یک شهریور با حمایت و مشارکت تشکل های علمی و صنفی و استادان دانشگاه های سراسر کشور در مرکز همایش های رازی برگزار شد.
آمبلیوپی یا تنبلی چشم یک افت بینایی است که بر اثر مانع یا اختلال در رشد عادی بینایی ایجاد می شود و در واقع گاهی اوقات بنا به دلایلی، شانس فعالیت بینایی برای یک چشم یا هر دو چشم وجود ندارد. در بیشتر موارد آمبلیوپی یک طرفه است، یعنی فقط یک چشم کاهش بینایی دارد. آمبلیوپی یک طرفه در نیمی از موارد با لوچی چشم (استرابیسم) و در موارد کمتری با عارضه ای به نام آنیزمتروپی (یعنی نامساوی بودن اندازه تصویر یک شی در دو چشم که ناشی از اختلاف قدرت دو چشم یا همان اختلاف نمره عینک آنهاست) همراه است. خطر از دست رفتن بینایی بر اثر آمبلیوپی در شیرخواران نارس، در نوزادان کم وزن و در نوزادانی که از والدین مبتلا به آمبلیوپی متولد شده اند 4 برابر معمول است.

وقتی چشم ها تنبل می شوند
عواملی که ایجاد آمبلیوپی می کنند گاهی آشکار هستند، مثلا اگر چشمی با افتادگی پلک روبه رو باشد به صورتی که چشم پشت پلک مخفی شده باشد و نتواند به صورت صحیح کار کند یا یک چشم از حالت مستقیم و به سوی جلو بودن خارج شده و به سمت داخل یا خارج انحراف پیدا کرده باشد; البته به گفته دکتر محمد آقازاده امیری، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس انجمن اپتومتری ایران، این موارد از جمله موارد کاملا گویا هستند که پدر و مادر طفل، اطرافیان، مربیان مهد کودک و مدرسه این موارد را مشاهده می کنند و بیمار را به مراکز مخصوص ارجاع می دهند.اما مشکل در مواردی است که علت ایجاد آمبلیوپی عیوب انکساری چشم است، مثلا نمره عینک بالا در یک چشم یا هر دو چشم وجود دارد و پیش از سن مدرسه، نیازهای بینایی کودک در حدی است که شاید خودش متوجه نشود و هیچ گزارشی هم به والدین خود ندهد، چون طفل فکر می کند همه همان طور می بینند که او می بیند. به همین علت مشکل بیشتر رخ می نماید.در موارد زیادی فرد دچار اشکال در یک چشم است ولی اطرافیان مطلع نیستند و ظاهر چشم سالم است و مشکلی ندارد و فرد هم بموقع به متخصص مراجعه نمی کند. حال اگر چشم بچه بر اثر یک عفونت ساده کمی قرمز شود مادر و پدر بچه بسرعت به پزشک مراجعه می کنند ، این مساله در مواردی که کودک دچار آمبلیوپی تنها در یک چشم بوده و چشم دیگرش سالم است بسیار حادتر است و منجر به پیش رفتن اختلال می شود.

موفقیت نسبی درطرح غربالگری
همه ساله در آبان ماه، طرح غربالگری تنبلی چشم کودکان 3  5 سال در مهدهای کودک و توسط سازمان بهزیستی و اپتومتریست ها به مورد اجرا در می آید که در آن معاینات اولیه به وسیله مربیان بهداشت در مهدهای کودک انجام می شود و موارد مشکوک از نظر اختلال بینایی و تنبلی چشم برای درمان به اپتومتریست ها ارجاع داده می شوند، ولی به گفته آقازاده امیری، متاسفانه علی رغم اجرای چند ساله این طرح و تبلیغات گسترده رسانه ای هنگام ورود کودکان به مدرسه در جریان معاینات اجباری و تست های مخصوص بینایی، مواردی از تنبلی چشم مشاهده می شود که قبلا گزارش نشده اند و این دسته کسانی هستند که بهپایگاه های سنجش بینایی و مهدکودک ها مراجعه نکرده اند و والدین این کودکان اظهار می کنند که کودکشان هیچ شکایتی از بینایی خود نداشته است و در واقع این کودکان احتیاجات اولیه خود را با همان میزان بینایی رفع کرده اند و از طرفی بیشتر اوقات، تنبلی چشم یک طرفه و یک چشم درگیر اختلال است و در ظاهر، هیچ چیز غیرطبیعی به وسیله  والدین دیده نمی شود و کودک با چشم دیگر خود که سالم است می بیند. در این موارد معمولا درصد بیماری و مشکل تنبلی چشم آنها در حدی پیش می رود که درمان را در آینده برایشان مشکل تر می کند.

بستن چشم  درمانی موثر برای تنبلی چشم
وجود یک تصویر کاملا واضح روی شبکیه در طول دوره کودکی، لازمه رشد طبیعی بینایی است. اساس و زیر بنای درمان آمبلیوپی نیز بر همین معنا استوار است; یعنی نقش تمام درمان های موثر بر آمبلیوپی فراهم کردن یک تصویر واضح در چشم (یا چشم های) گرفتار است که البته در بسیاری موارد با خاموش کردن موقت چشم سالم به وسیله بستن یا تارکردن آن همراه است. تصور می شود که این درمان با تحرک بیشتر بینایی در چشم گرفتار به آن اجازه می دهد، خوراک عصبی بیشتر و وسیع تری به مناطق بینایی مغز ارسال کند. به گفته آقازاده امیری، از جمله مهم ترین و کم هزینه ترین راه های درمان تنبلی چشم، بستن چشم سالم تحت کنترل و نظارت متخصصان بینایی یا اپتومتریست ها و تنظیم فعالیت های بینایی خاص در قالب تمرین ها و بازی های مختلف و مخصوص است که بخشی از آنها در منزل و با کنترل والدین و برخی نیز به صورت تخصصی در کلینیک های بینایی صورت می گیرد.آقازاده امیری  می افزاید: خوشبختانه 80 درصدآمبلیوپی با این روش در کنار تجویز عینک مناسب و تمرین ها در منزل قابل درمان هستند و تنها در برخی موارد نیاز به درمان با دستگاه مخصوص به نام آمبلیوسکوپ است که هم اکنون در 2 مرکز علمی گروه اپتومتری دانشکده های توانبخشی ایران و شهید بهشتی وجود دارد.

تنبلی چشم پس از 7 سالگی  درمان  ندارد
درمان تنبلی چشم بعد از 7 سالگی تقریبا امکان پذیر نیست;  در حالی که هرچه سن تشخیص تنبلی چشم کمتر باشد، احتمال درمان افزایش می یابد، چراکه مرکزی در مسیر عصب بینایی با عبور امواج بینایی، رشد و در دید انسان نقش موثری ایفا می کند. این مرکز از دوران طفولیت تا 7 سالگی رشد می کند و سپس متوقف می شود.بنابراین چنانچه به هر دلیلی عبور امواج بینایی از عصب بینایی مختل شود، تنبلی چشم بروز می یابد. این در حالی است که در سنین طفولیت عیوب انکساری یک طرفه از مهم ترین دلایل اختلال در عبور امواج بینایی است. همچنین لک قرنیه می تواند مانع عبور واضح امواج بینایی شود. ضمن آن که انحراف چشم و آب مروارید هم می تواند از دیگر دلایل بروز تنبلی چشم باشد.به طورکلی واز آنجا که عیوب انکساری خود به خود باعث بروز تنبلی چشم می شوند، انجام معاینه و بررسی های لازم در کودکان زیر 7 سال برای تشخیص عیوب انکساری ضروری است. لزوم تشخیص و درمان بموقع این بیماری از آنجا بیشتر می شود که بدانیم تنبلی معمولا در یک چشم ایجاد می شود; اما اگر به دلایلی، عوامل بروز تنبلی در هر دو چشم بروز کند، احتمال ایجاد تنبلی در هر دو چشم نیز وجود دارد.فراموش نکنیم که تنبلی چشم پس از 7 سالگی درمان ندارد و هرچه سن تشخیص کمتر باشد، احتمال درمان بیشتر است. در صورتی که تنبلی چشم پیش از 7 سالگی تشخیص داده شود، با برطرف کردن علت ایجادکننده آن و همچنین بستن چشم سالم به منظور افزایش فشار به چشم تنبل، تنبلی چشم قابل درمان است; در حالی که در برخی کودکان تا  9 سال هم ممکن است پاسخ به درمان مثبت باشد.

منبع:  روزنامه مستقل سراسری صبح ایران – 1387/06/04