اوتیسم چیست؟ نگاهی جامع به دنیای متفاوت کودکان اوتیستیک
اوتیسم یکی از انواع «نورودایورجنس» (neurodivergence) یا همان تفاوت‌های طبیعی در رشد مغز و شیوه پردازش اطلاعات است. کودکان اوتیستیک دنیا را متفاوت تجربه می‌کنند، آن را به شیوه‌ای خاص درک می‌کنند و به شکلی منحصر به‌فرد با آن ارتباط می‌گیرند.
واژه‌شناسی: چرا می‌گوییم «کودکان اوتیستیک» نه «کودکان مبتلا به اوتیسم»؟
در این متن از زبان «هویت‌محور» استفاده شده است؛ یعنی به‌جای آن‌که بگوییم «کودکان مبتلا به اوتیسم»، می‌گوییم «کودکان اوتیستیک». بسیاری از افراد اوتیستیک این نوع واژه‌سازی را ترجیح می‌دهند چون اوتیسم بخشی از هویت آن‌هاست، نه یک بیماری یا نقیصه جداشدنی.
ویژگی‌های رفتاری کودکان اوتیستیک
۱. ارتباط اجتماعی
کودکان اوتیستیک ممکن است شیوه‌ای متفاوت در ارتباط کلامی و غیرکلامی داشته باشند. برای مثال:
- هنگام صحبت ممکن است نگاه‌شان را به‌سمت دیگری ببرند
- از زبان بسیار صریح و مستقیم استفاده کنند
- برای بیان منظور، به‌جای واژه، از اشاره یا ژست استفاده کنند
آن‌ها ممکن است در مسیر رشد زبان و گفتار، مطابق با الگوهای رایج کودکان دیگر پیش نروند.
۲. علایق خاص
بسیاری از کودکان اوتیستیک، علاقه‌ای خاص و گاهی بسیار عمیق به موضوعات یا اشیای خاص دارند.
مثال‌هایی از این علایق:
- جمع‌آوری چوب یا قطار اسباب‌بازی
- پیگیری آمار و ارقام فوتبال
- دانستن اطلاعات دقیق درباره موجودات دریایی
این علایق ممکن است زودگذر یا دائمی باشند، اما تقریباً همیشه برای کودک اوتیستیک شادی‌آور و مهم هستند.
۳. رفتارهای تکراری
رفتارهای تکرارشونده در کودکان اوتیستیک امری طبیعی و حتی لذت‌بخش است. مثلاً:
- ردیف‌کردن اشیا مثل ماشین‌ها
- تکرار دیالوگ فیلم‌ها یا آهنگ‌ها
- انجام کارهای تکراری مثل خاموش‌روشن کردن کلید برق
- «استیمینگ» (stimming): مثلاً ایجاد صداهایی مثل خرخر، یا حرکاتی مثل تکان دادن دست‌ها، تاب‌خوردن بدن، یا لرزاندن انگشت‌ها
۴. حساسیت‌های حسی
کودکان اوتیستیک ممکن است نسبت به محیط پیرامون بسیار حساس باشند یا به دنبال تحریک‌های حسی خاص بروند.
به‌عنوان مثال:
- صداهای بلند یا نور شدید ممکن است آن‌ها را آزار دهد
- از سوی دیگر، ممکن است دنبال تجربه‌های حسی خاص باشند، مثل لمس لباس خاص، یا قرار گرفتن کنار ماشین لباس‌شویی در حال لرزش
۵. ترجیح به نظم و پیش‌بینی‌پذیری
کودکان اوتیستیک معمولاً از تغییرات ناگهانی ناراحت می‌شوند. آن‌ها ممکن است:
- فقط غذاهایی با بافت خاص بخورند
- هر روز لباس خاصی بپوشند
- با قواعد و ساختار مشخص احساس امنیت بیشتری داشته باشند
- جابه‌جایی یا تغییر ناگهانی را سخت تحمل کنند
علائم اولیه اوتیسم
علائم اتیسم معمولاً قبل از دو سالگی ظاهر می‌شود، اما در کودکان مختلف، با شدت و شکل متفاوتی دیده می‌شود.
در نوزادی
برخی علائم در یک‌سالگی عبارتند از:
- کم‌توجهی به تماس چشمی
- برنگرداندن سر هنگام صدا زدن
- اشاره نکردن یا نشان ندادن اشیا برای برقراری ارتباط
در نوپایی
- علاقه بیشتر به بازی تنها
- بازی با اسباب‌بازی‌ها به شیوه‌ای غیرعادی (مثل ردیف کردن یا گروه‌بندی)
- تکرار واژه‌هایی که از دیگران یا تلویزیون شنیده‌اند
- ناراحتی از قطع شدن فعالیتی که به آن علاقه دارند
در سنین پیش‌دبستانی تا نوجوانی
- رفتار اوتیستیک ممکن است در محیط‌های اجتماعی مانند مدرسه پررنگ‌تر شود
- بسیاری از کودکان اوتیستیک در این سنین تلاش می‌کنند رفتار خود را پنهان کنند، اما این «نقاب زدن» می‌تواند در طول زمان خسته‌کننده و آسیب‌زا باشد
- دوران گذار، مانند رفتن از دبستان به دبیرستان، ممکن است علائم اوتیسم را شدت ببخشد
کودک اوتیسمی که حافظ قرآن بود!
تشخیص اوتیسم چگونه است؟
تشخیص اوتیسم معمولاً از سن ۱۲ تا ۲۴ ماهگی قابل انجام است، اما بیشتر تشخیص‌ها بعد از ۲ سالگی صورت می‌گیرد.
فرایند تشخیص شامل موارد زیر است:
- مشاهده رفتار کودک و تعامل او با دیگران
- بررسی تاریخچه رشدی کودک
- گفت‌و‌گو با والدین
- دریافت نظر مربیان مهد یا معلمان از طریق پرسش‌نامه
هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص اوتیسم وجود ندارد، بلکه ارزیابی مجموعه‌ای از نشانه‌ها و اطلاعات رشد کودک مبنای تشخیص است.
سطح حمایت مورد نیاز
پس از تشخیص، کودک در یکی از سه سطح حمایت قرار می‌گیرد:
۱. نیاز به حمایت
۲. نیاز به حمایت قابل‌توجه
۳. نیاز به حمایت بسیار زیاد
این سطوح نشان‌دهنده میزان کمک مورد نیاز در زمینه ارتباط اجتماعی، رفتارهای تکراری و حساسیت‌های حسی هستند.
علت اوتیسم چیست؟
علت دقیق اوتیسم هنوز مشخص نیست، اما عوامل متعددی از جمله رشد مغزی و ژنتیک در آن نقش دارند.
رشد مغز
در سه سال اول زندگی، مغز کودکان اوتیستیک معمولاً سریع‌تر از حد معمول رشد می‌کند. این رشد غیرمعمول، باعث ارتباطات متفاوت بین بخش‌های مختلف مغز می‌شود.
عوامل ژنتیکی
شواهد زیادی از نقش ژن‌ها در اتیسم وجود دارد، ولی مشخص نشده که تنها یک ژن مسئول آن باشد. به‌احتمال زیاد، ترکیبی از چندین ژن در ایجاد این ویژگی نقش دارند.
اگر نگران رشد فرزندتان هستید چه کنید؟
اگر حس می‌کنید کودک‌تان به شکلی متفاوت رشد می‌کند، معطل نکنید. مراجعه زودهنگام به روانشناس می‌تواند در شناسایی و حمایت مؤثر بسیار کمک‌کننده باشد.
📚 برگرفته از مطلب منتشر شده در: raisingchildren.net.au
